A Illa do Tesouro.
Rastafaris. II.
O primeiro rasta.
Tres nomes constitúen a listaxe esencial dos primeiros apóstolos do rastafarismo: Archibald Dunkley, Joseph Nataniel Hibbert e Leonard Howell. Dunkley e Hibbert eran parrocos cristiáns, ainda que non moi ortodoxos, compartían as ideas etiopistas e predicaban distintas variantes dunha fe herdeira do garveyismo. Tiñan tamén en común a crenza mesiánica que facía resplandecer a figura de Haile Selassie, pero foi Howell quen promoveu a idea de que o emperador etíope era realmente unha reencarnación da divinidade.
O antropólogo xamaicano Barrington Chevannes describeu a Leonard Howell coma un personaxe carismático, arrodeado dun certo halo de misticismo, algo megalómano e oportunista. Logo de vivir en New York, onde conectou coa doctrina de Garvey e tamén co marxismo, Howell pasou un tempo en Panamá, todo apunta a que alí foi onde conformou a súa idea inicial sobre o que sería o rastafarismo, e dende alí regresou a Xamaica a predicar a súa nova nas comunidades rurais da illa. A nova relixión, baseada no supremacismo racial negro e na divinidade do emperador de Etiopía, finaciouse coa venta de imaxes de Selassie e cos donativos dos fieis que acudían a él na procura dunha cura milagreira. Según Chevannes, Howell chegou a instalar unha «oficina» nunha rúa de Kingston, coñecida por ser o lugar onde se establecían numerosos abogados e outros profesionais, quenes o trataban coma a un doctor que acostumaba, incluso, a portar un estetoscopio pendurado do pescozo. Alí acudía a súa clientela nun período que podemos considerar coma o da xénese do rastafarismo.
Leonard Howell era tamén un orador carísmático capaz de enfervorecer ás masas cargando contra o rei George V de Inglaterra e as autoridades coloniais, por quenes era considerado un estafador e un subversivo, polo que rematarían por levalo ao presidio entre 1934 e 1939, pasando tamén un ano no «Bellue Mental Hospital». Ao sair, decideu retirarse a unha zona rural próxima a Silgoville chamada St. Catherine, a uns quince kilómetros de Kingston. Alí, no alto dunha colina, fundou a «Ethiopian Salvation Society», unha comuna que sería coñecida coma «Pinnacle» a onde acudirían centos de homes, mulleres e nenos ata constituir a primeira comunidade rastafari en Xamaica.
«Pinnacle» era unha comunidade aillada, á que só se podía acceder a pé, alí, os primeiros rastas vivían pacíficamente segundo a súa propia interpretación da Biblia, cultivaban a terra, criaban gando, financiándose en parte co cultivo e a venda de marihuana, a planta que os hindús introduciran en Xamaica e que, agora, pasara a formar parte dos ritos dos rastafaris segundo a crenza de que esta herba fora atopada na tumba do rei Salomón. Foi aquí en «Pinnacle» onde a maría, nomeada «ganja», acadou a consideración de sagrada e o seu consumo constitueuse coma o centro dos seus rituais. Tamén o chamativo peiteado que nos coñecemos coma «rastas», pero que realmente se chaman «dreadlocks», procede orixinariamente dos membros desta comunidade e representan, ademáis da melena do León de Xudá, un símbolo de pureza, non violencia e rebeldía contra o sistema (Babylon). Tamén son un elemento de orgullo racial, pois as verdadeiras rastas, as «natty dread» que cantaba Marley, só son posibles co cabelo das persoas negras, só nelas se forman sen precisar aditamentos cosméticos. As «dreadlocks» rematarían por institucionalizarse no suburbios de Kingston a finais dos cincuenta e quenes as portaban representaban todos os medos dos brancos, unha minoría na illa, sempre temerosos das posibles reaccións de quenes foran os seus escravos.
Si a nova doctrina triunfou no eido rural foi porque, a pesares da idea de que a xente do campo é máis pasiva e non ten moitas luces, no caso xamaicano, estas xentes eran moito máis rebeldes e activistas que os seus compatriotas das cidades, mantendo unha longa tradición de folgas e revoltas nas minas e nas plantacións que se remontaba, dende os primeiros días da escravitude, ata o levantamento de Morant Bay de 1865 liderado por Paul Bogle.
Así pois, esta fe da rebeldía que semellaba deseñada para o medio rural xamaicano, máis alá do compoñente espiritual, estaba implicada nunha laboura máis mundana de progreso social.
Jah Rasyafari.
Como xa vimos, os rastafaris adoptaron esta denominación por identificación coa persoa de Haile Selassie, a persoalidade do emperador de Etiopía previa á súa coroación, deste xeito significábase a idea de que a divinidade era algo que, potencialmente, alcanza a calquera.
«Jah» é o nome de Deus, probablemente unha corrupción do nome que utilizan os xudeos para referirse a Deus «Yahweb», e ainda que se aplica a Selassie na denominación «Jah Rastafari», tamén serve coma sufixo aplicable a calquera crente, coa finalidade de resaltar a importancia que a individualidade ten na fe rastafari, de feito, na base teórica do rastafarismo está o individuo coma centro da vida na terra. Así, o número romano que segue á denominación do emperador Haile Selassie I, en Xamaica pronúnciase coma o pronome de primeira persoa en inglés «I», e dicir, co significado de ‘eu’, expresando deste xeito a identificación do crente co seu deus. Tampouco existe unha forma na peculiar linguaxe dos rastas para ‘nos’, ‘ti’ ou ‘vos’, utilizándose a forma «I and I», é dicir ‘eu e máis eu’, unha forma de resaltar o respeto que teñen pola singularidade individual.
Esta visión tan terreal de que cada crente é a rencarnación do seu propio deus aplica tamén ao concepto do ceo, que está na Terra, concretamente en Etiopía, un destiño real e palpable que ofrece aos fieis unha posibilidade certa de redención.
A Biblia é un texto sagrado para a maioría dos rastafaris, pero non hai no rastafarismo unha doctrina no senso convencional, existen únicamente un conxunto de principios volubles e en constante revisión. Non hai igrexas rastas, non existen as xerarquías máis aló do rango que concede a idade, non hai moitas normas aparte das relacionadas coa dieta e a hixiene… non existe, en definitiva, unha ortodoxia, todas as ideas están abertas, suxeitas a unha permanente evolución e á interpretación persoal, sin que sexa posible excluir a visión de ninguén, de xeito que, o que máis se aproximaría a un sermón ou a unha prédica, son as sesións de debate e reflexión colectiva nas que todos poden contribuir e que se coñecen co nome de «reasoning».
O único, e quero resaltar esta idea para quitarlle a algúns as tonterías que teñen metidas nas cabeciñas, o único que constitúe un elemento distintivo deste movemento é a raza. De non existir a raza negra non existiría o rastafarismo, non ten sentido que un branco se autoproclame rastafari pois os rastafaris son herdeiros naturais do cristianismo etíope, do panafricanismo e do garveyismo.
God is black.
Os rastas creen nun Deus negro, o Deus de Etiopía, e as numerosas referencias a Etiopía e Exipto na Biblia confirman a súa crenza de que Deus é negro. Esta crenza desafía ao cristianismo occidental que defende una imaxe branca de Deus.
Os fieis rastas seguen as normas contidas na Biblia: A carne do porco está prohibida segúndo o Deuteronomio 14:8 «Do mesmo xeito o porco que ten o pezuño fendido pero non rumia, debedes telo por inmundo. Non comeredes as súas carnes nin tocaredes os seus cadáveres.» Tampouco beben alcohol: «Non beberedes viño ou bebida embriagante nin tí nin os teus fillos (…)» (Lev. 10: 9). Pero, en cambio, fuman «ganja» (marihuana) porque, segundo o Apocalipse 22:2 «(…) as follas das árbores serven para curar ás nacións.» O da barba e as rastas ven tamén do Levítico 21:5, onde se di «Non tonsurarán a súa cabeza, non rasurarán os bordos da súa barba nin farán incisións no seu corpo.» E de Números 6:5: «(…) ata que se cumpra o tempo do seu voto a Yavé está consagrado e deixará medrar libremente a súa cabeleira».
Ao seguir estes preceptos os rastas posiciónanse contra o cristianismo dos brancos que os incumple, e o feito de non comer porco achégaos ao Islam e, consecuentemente, a África, distanciándose do cristianismo dos amos e de quenes o introduxeron en Xamaica, é dicir, dos occidentais.
Ao fumar marihuana en troques do consumo de alcohol rebélanse contra a eucaristía cristiana, ademáis de ser esta práctica un eco da súa herdanza cultural africana, pois as plantas alucinóxenas coma a «iboga» e a «voacanga» son utilizadas dende tempos ancestais nos rituais tradicionais africanos.
Por último, ao deixar medrar longas rastas negras, os rastafaris non só desafían o cabelo loiro das representacións de Cristo, tamén rompen coas conveccións occidentais que recomendan o cabelo curto e liso. As rastas tamén rinden homenaxe metafórico ás raices («roots») africanas.
Polo tanto, a dieta denominada na súa linguaxe «I-tal food» , a «ganja», e o coidado (ou o non coidado) do cabelo, máis aló dunha cuestión estética, constitúen elementos simbólicos e relixiosos de confrontación co cristianismo e a cultura occidental.